Khoa tâm lý học nhận diện một số những rối loạn
nhân cách mà những người có những rối loạn này không thể có hạnh
phúc lứa đôi vì không hội đủ ba điều kiện kể trên. Những rối loạn
nhân cách này ăn sâu vào bản tính của người này đến độ họ không cho
rằng họ sai hay cần sửa đổi, họ cho rằng xã hội và mọi người chung
quanh mới là sai và cần sửa đổi.Những mẫu người này :
Nhân cách dạng đa nghi (paranoid personality disorder): người này
đa nghi, bi quan, không tin ai, kể cả người mình yêu. Sự đa nghi
này không có gì lay chuyển được. Người này có bề ngoài dè dặt,
nghiêm chỉnh, ít cười đùa, cẩn thận, hay tránh xa người khác và đám
đông. Họ có thể biết rung động vì tình, nhưng quá bận rộn với sự đa
nghi nên thường thuyết phục người yêu cũng đa nghi như mình và cản
trở đường tiến của người yêu. Mẫu người này tương đối khó nhận
diện, vì họ che dấu sự đa nghi của họ một cách rất tài tình. Họ ít
khi theo đuổi hay tán tỉnh ai. Nếu họ thông minh, học giỏi, có nhan
sắc hoặc đẹp trai, họ có thể có nhiều người theo đuổi họ. Vẻ im
lặng, dè dặt của họ có thể là một đặc tính thu hút người khác.Một
nhân vật tiêu biểu là nhân vật bodyguard trong phim Bodyguard do
Kevin Costner đóng. Anh chàng này lúc nào cũng sẵn sàng để đối phó
với kẻ gian. Anh giữ một bộ mặt lạnh lùng, nghiêm chỉnh, không để
cho ai "giỡn mặt". Anh là người cận vệ của cô ca sĩ Whitney
Houston. Khi cô quyến rũ anh vào vòng tình ái, thì anh cũng hưởng
ứng một cách thụ động. Sau một đêm ân ái, sáng mai anh lại lạnh
lùng bắt tay vào nhiệm vụ chính của anh, như không có chuyện gì xảy
ra, làm cho cô Whitney Houston nổi giận cành hông. Sau khi hoàn
thành nhiệm vụ, bắt được kẻ gian muốn giết chết Whitney, anh tiếp
tục với công việc cận vệ của anh đối với một thân chủ mới, không
chút lưu luyến cô Whitney hay có dự định tiếp tục mối tình lãng mạn
này.
Nhân cách dạng phân liệt (schizoid personality disorder): người này
hoàn toàn không tha thiết đến hạnh phúc lứa đôi. Họ thoải mái sống
một mình trong thế giới riêng của họ và thấy bực dọc khó chịu khi
có sự hiện diện của người khác hay của đám đông. Họ hay chọn nghề
làm việc có tính cách lẻ loi hơn là những việc cần sự hợp tác của
nhiều người, tức là những việc thiên về kỹ thuật hơn là giao tế.
Người này sẽ không đi tán tỉnh hay làm quen với người khác và sẽ
không làm phiền ai. Nếu bạn đem lòng yêu người này thì bạn chỉ yêu
đơn phương mà thôi. Họ sẽ né tránh bạn. Biết được mẫu người này
giúp bạn bớt đau khổ vì họ không biết yêu chứ không phải...chê bạn.
Bạn cũng đừng mất công...dạy họ biết yêu.
Nhân cách dạng tránh né (avoidant personality disorder): người này
khao khát tình yêu, nhưng không vượt được sự e ngại và sợ hãi của
mình, nên trốn tình yêu, trốn người khác. Họ sống cô đơn, nhưng đau
khổ vì cô đơn, khác với người dạng phân liệt. Nếu bạn lỡ yêu người
này, đừng hy vọng sẽ làm họ bớt sợ, đừng nghĩ rằng bạn sẽ có thể
dùng tình yêu của bạn để trấn an họ và đem lại hạnh phúc cho họ.
Thường thường, bạn cũng khó gặp người này và người dạng phân liệt
vì họ không đi ra ngoài, họ tránh né mọi người.
Nhân cách dạng tự yêu mình (narcissistic personality disorder): đây
là một loại rối loạn nhân cách...phiền hà nhất, cho chính đương sự
và cho chính người yêu của họ. Bề ngoài, họ rất niềm nở, vồn vã,
nồng nàn, mãnh liệt, họ làm cho bạn tưởng là họ có thể chết vì bạn,
chết vì tình, nhưng tất cả những sự nồng nàn hay chết vì tình này
được thúc đẩy bởi những xáo trộn nội tâm của họ, chứ không đến từ
sự chân thành quan tâm đến hạnh phúc của bạn. Ðúng như tên gọi,
người này không biết yêu ai khác, họ chỉ yêu chính họ mà thôi.
Trong suốt cuộc tình hay trong tất cả những liên hệ khác (kể cả bạn
bè và nghề nghiệp) họ giao thiệp có tính cách lợi dụng, để đạt được
nhu cầu vật chất hoặc tinh thần của chính họ mà không hề có khả
năng thông cảm hay quan tâm đến người khác. Những người này có thể
rất thông minh và giỏi giang, đẹp trai hoặc đẹp gái, hoạt bát và có
sức thu hút rất mãnh liệt. Họ rất dễ kết bạn và dễ tìm được người
yêu, nhưng không giữ được người yêu và không có hạnh phúc lứa đôi.
Ðây là loại người đau khổ vì tình vì họ có thể yêu rất mãnh liệt
trong giai đoạn Tình Yêu Lãng Mạn, nhưng khi chạm trán với Giai
Ðoạn Tranh Thắng thì họ không biết nhượng bộ, không nhìn được cái
sai của mình, họ chỉ thấy rằng người khác cần phải sửa đổi cho đúng
ý họ mà thôi. Trong Giai Ðoạn Tình Yêu Lãng Mạn, họ có thể làm bất
cứ điều gì, kể cả việc tự tử chết, để đoạt được người yêu, nhưng
sau khi đạt được rồi thì họ thao túng và cho rằng mọi việc phải
tuân theo ý họ thì mới đúng. Ai yêu nhầm người nầy sẽ rất khổ vì
đời sống luôn luôn căng thẳng, lúc nào cũng tập trung trong việc
làm vừa lòng họ mà không biết làm sao, vì nhu cầu của họ không đáy.
Trong khi đó bạn lại thấy thất vọng và chán nản vì nhu cầu của bạn
không hề được người này để ý tới.
Nhân cách dạng ranh giới (borderline personality disorder): đây
cũng là một mẫu người đau khổ vì tình, và làm người khác đau khổ.
Tuy tiếng Việt gọi là "ranh giới" nhưng tiếng Anh mới thật sự nói
lên tình cảnh tâm hồn của người này, là một tình trạng "lưng
chừng", "nửa nạc nửa mỡ", "không giống ai", "ngô không ra ngô,
khoai không ra khoai" "tỉnh không ra tỉnh, điên không ra điên",
"hơi mát mát". Người này rất nhạy cảm, rất sợ bị bỏ rơi. Yêu ai thì
yêu cuồng nhiệt, ghét ai thì ghét thậm tệ. Tánh tình bộp chộp, ẩu
tả, muốn gì là làm liền, không biết chờ đợi. Người này vui buồn bất
chợt, vui đó rồi buồn đó. Lối lý luận của người này có tính cách
cực đoan, hoàn toàn tốt hay hoàn toàn xấu mà không nhìn được những
khía cạnh phức tạp của vấn đề. Cả mẫu người này lẫn mẫu người tự
yêu mình thường có khuynh hướng tự hủy mình mỗi khi thất vọng, nghĩ
rằng mình bị bỏ rơi hoặc không đạt được điều mình muốn. Những
phương pháp tự hủy mình thường là cắt cổ tay và uống thuốc quá
liều. Tình yêu với người này luôn luôn sôi nổi, vừa mới vui vẻ âu
yếm đó, li gây gỗ, có thể ẩu đả liền lập tức. Yêu cuồng nhiệt là
vậy, nhưng người này hoàn toàn không có khả năng lo lắng và quan
tâm đến người mình yêu. Cũng như tất cả các rối loạn nhân cách,
những người có rối loạn nhân cách không nghĩ là họ sai. Họ nghĩ là
người khác và xã hội là sai và cần thay đổi cho phù hợp với họ. Một
thí dụ của nhân cách dạng ranh giới là nhân vật nữ do tài tử Glenn
Close đóng trong phim Fatal Attraction, chung với Michael Douglas.
Anh chàng Michael là một người chồng tốt, có vợ đẹp và hiền, gia
đình hạnh phúc. Trong một dịp vợ đi xa nhà, anh rơi vào một cuộc
tình một đêm với một người đàn bà quyến rũ là Glenn Close. Sự thu
hút dục tình của hai người vô cùng mãnh liệt trong một đêm. Sau đó,
anh không có dự định tiếp tục, nhưng Glenn thì không nghĩ như vậy,
nàng không chịu nổi tâm trạng bị bỏ rơi, và bị ám ảnh không nguôi.
Nàng theo rình mò Michael và toan giết chết chàng chỉ vì không chịu
được sự hất hủi của chàng.
Nhân cách dạng chống đối xã hội (antisocial personality disorder):
đây là loại người "có máu" gian và lừa đảo người khác cho quyền lợi
của họ. Họ gian xảo về mọi phương diện, tiền và tình, miễn là đạt
được mục đích. Họ bày mưu tính kế để lường gạt tình yêu. Ðiều nguy
hiểm, là loại người này rất duyên dáng và khả ái, họ nói chuyện rất
hay, rất êm tai. Họ đón ý rất tài tình, biết cách săn sóc và quan
tâm, cho nên thời gian đầu rất dễ lầm lẫn với tình yêu chân thật.
Thời gian trôi qua, mất cả tình lẫn tiền mới biết ra thì đã trễ
rồi. Muốn nhận diện người này tương đối khó, thường phải dựa vào sự
điều tra, tìm hiểu quá khứ và thành tích qua những nạn nhân cũ của
họ. Nhân vật điển hình cho dạng này là nhân vật Sở Khanh trong
truyện Kiều, và rất nhiều những nhân vật gian ác khác trong cuộc
đời. Quý bạn đọc có thể tưởng tượng ra được nỗi đau khổ xảy đến cho
những người phối ngẫu nếu vì hoàn cảnh ( bị ép duyên như trong xã
hội xưa, hay "trao thân nhằm tướng cướp") mà lấy phải những mẫu
người kể trên, những mẫu người không thể đem hạnh phúc lứa đôi cho
bất cứ ai, những mẫu người chỉ nên sống một mình hoặc chỉ nên có
những cuộc tình lãng mạn ngắn ngủi.Ngoài ra, có một số mẫu người có
thể có hạnh phúc lứa đôi, nhưng khá khó khăn, đòi hỏi sự thông cảm
rất nhiều từ người bạn đường, đó là:
Nhân cách phụ thuộc (dependent personality disorder): người này cần
một người khác để sống và để nương tựa. Họ không có ý hướng, hướng
đi trong đời sống của họ. Họ không có lập trường và thường tùy theo
lập trường của người khác. Họ như cây tùng gửi phải có một thân lớn
cứng cát cho họ leo lên. Họ có thể trở thành một gánh nặng vì không
tự lập và lúc nào cũng đeo theo và bám sát người họ yêu không rời.
Nhân vật điển hình là Hàn Ni trong truyện Mùa Thu Lá Bay của Quỳnh
Dao. Như vậy, người bạn đường của họ nếu chấp nhận việc bảo bọc, lo
lắng cho họ thì cũng có thể có một hạnh phúc nào đó.
Nhân cách ám ảnh xung đột (obsessive compulsive personality
disorder): người này có một đời sống gương mẫu, một lề thói cố định
mà họ không muốn thay đổi. Họ cần sống trong một môi trường mà mọi
đồ dùng hay thời khóa biểu sinh hoạt đã được định sẵn theo ý riêng
của họ. Họ keo kiệt, thích để dành tiền, tình cảm lạnh lùng, làm
việc ngày đêm, mê làm hơn người yêu. Người này khó yêu ai vì những
lý do trên, nhưng nếu ai yêu họ và chấp nhận họ, thì cũng có thể có
hạnh phúc lứa đôi ở một mức độ tương đối. Nhân vật điển hình của
nhân cách ám ảnh xung đột là nhân vật nam được đóng bởi Jack
Nicholson trong phim "As Good As It Gets". Anh chàng này là văn sĩ,
anh đi ăn thường đem theo bộ muỗng dĩa của chính anh, và muốn bộ
muỗng dĩa này được xếp đặt theo một vị trí nhất định. Anh cùng ăn
một món mỗi ngày mà người bồi bàn thuộc nằm lòng. Anh yêu
cô...Hunt. Cô lúc đầu không thích anh, nhưng sau cũng thấy anh lạ
lạ dễ thương, lại thêm sự khuyến khích của mẹ cô, cô bắt đầu chấp
nhận anh để tiến tới với anh, biết rằng con người anh chỉ đến thế
là cùng (as good as it gets), không thể mong anh khá hơn.
MẪU NGƯỜI CÓ THỂ CÓ HẠNH PHÚC LỨA ÐÔI
Những ai không lọt vào một trong những mẫu người có rối loạn nhân
cách kể trên, tức là những người bình thường còn lại, là những
người có thể có hạnh phúc lứa đôi.Chắc quý bạn đọc sau khi đọc phần
mô tả những mẫu người kể trên, có khi cũng cảm thấy "chột dạ": "sao
giống tui quá". Ðúng như vậy, trên thực tế, chúng ta ai cũng có một
chút của dạng này hay dạng kia. Ðó là bình thường. Chỉ gọi là có
rối loạn nhân cách khi người này có đa số đặc tính được mô tả.
Những đặc tính này tồn tại với thời gian, và nhất là, người này
không có khả năng nhìn thấy những khuyết điểm của mình để mà tìm
cách sửa đổi. Nếu bạn cho rằng bạn có rối loạn nhân cách thì thường
là bạn không có. Ðiều này rất đáng buồn và đáng tiếc vì có nghĩa là
những người có rối loạn nhân cách là những người rất đau khổ và làm
người khác đau khổ nhưng lại không sửa được. Chỉ còn cách là những
người bình thường tìm cách nhận diện những loại người này một cách
sớm sủa hầu...kính nhi viễn chi hoặc... cao chạy xa bay.
Chắc quý bạn đọc cũng thắc mắc không biết những người có rối loạn
nhân cách kể trên nhiều bao nhiêu trong cuộc đời này, để mà tránh.
Rất tiếc, tôi không đọc được ở đâu có thống kê về những mẫu người
này. Tôi nghĩ lý do dễ hiểu là vì họ không nhận là họ có rối loạn
nhân cách. Những người có rối loạn nhân cách dạng tự yêu mình hay
dạng ranh giới có thể phải vào nhà thương tâm thần khi có những
hành động nông nổi như tự tử vì một sự thất vọng nhỏ nhặt, hoặc
phát bệnh trầm cảm, thì các bác sĩ tâm thần có thể nhận diện được.
Người có rối loạn nhân cách dạng phân liệt và dạng tránh né không
làm phiền ai, miễn người khác để họ yên. Dạng tự yêu mình và dạng
ranh giới là dạng khổ nhất và làm người khác khổ nhất.